Terapia czaszkowo-krzyżowa (craniosacral therapy, CST) wywodzi się z osteopatii (Sills 2001, Kern 2010, Sutherland 1939, Upledger 1997) i jest techniką manualną, w której stosowany jest bardzo delikatny dotyk zwany motylkowym. Polega ona na zrównoważeniu przepływu płynu mózgowo-rdzeniowego poprzez zastosowanie odpowiednich chwytów, umożliwiających organizmowi pacjenta samodzielne odblokowanie napięć powstałych w tkankach. Metoda ta została opracowana w latach dwudziestych XX wieku przez dr Williama G. Sutherlanda (Sutherland 1939, 1990 i 1998), który stworzył model systemu wzajemnych napięć powstających w układzie czaszka – opona twarda – kość krzyżowa nazwanym układem czaszkowo-krzyżowym. Eksperymentując na sobie samym zaobserwował wzajemne ruchy kości czaszki, które występują nawet po zakończeniu okresu ich rozwoju oraz odkrył ich wspólny ruch z kością krzyżową, co jest ściśle związane z mocą pływu płynu mózgowo-rdzeniowego. Określił to zjawisko jako przejaw tzw. „Oddechu Życia” (Breath of Life) (Sills 2001). Opracował chwyty i układy terapeutyczne mające na celu zrównoważenie przepływu płynu mózgowo-rdzeniowego, a jego pracę kontynuują jego uczniowie. Wielu z nich pogłębiło wiedzę o zależności stanu zdrowia człowieka od kondycji układu czaszkowo-krzyżowego oraz możliwościach zastosowania tej terapii aby wspomóc leczenie wielu dolegliwości zdrowotnych. Nieinwazyjność i uniwersalność metody pozwala na jej stosowanie u szerokiego grona odbiorców, zarówno u osób dorosłych (Sills 2001, 2004, Kern 2010), dzieci, kobiet w ciąży, noworodków (Peirsmann 2011, www.craniosacral.pl), jak również u zwierząt (Kanik i in. 2017).
Układ czaszkowo-krzyżowy jest zintegrowanym systemem fizjologicznym, który zawiera płyn mózgowo-rdzeniowy (otaczający i chroniący mózg oraz rdzeń kręgowy), a także kości i membrany łączące je z innymi tkankami. System ten obejmuje kości czaszki, twarzy, kość krzyżową i ogonową. Porównywany jest do innych systemów fizjologicznych, które wzajemnie na siebie oddziałują, takich jak system nerwowy, mięśniowo-szkieletowy, krwionośny, limfatyczny, hormonalny i oddechowy. Palpacyjne badanie pracy wyżej wymienionych elementów układu czaszkowo-krzyżowego, w tym ruchomości kości czaszki, kości krzyżowej oraz ogonowej połączonych wzajemnie membranami zawierającymi płyn mózgowo-rdzeniowy, umożliwia wykrycie oraz poprzez przywrócenie prawidłowego przepływu płynu mózgowo-rdzeniowego usunięcie zaburzeń w funkcjonowaniu tego układu, które mogą powodować dysfunkcje czuciowe, ruchowe i neurologiczne (Upledger & Vredevoogd 1983, Upledger 1997, Sills 2001, 2004, 2011 i 2013; Sutherland 1939, 1990 i 1998, Kern 2010, Oschman 2000, Peirsmann 2011, Upledger 1997).
Podobne dolegliwości zdrowotne jak u ludzi występują również u zwierząt. Dla nich terapia czaszkowo-krzyżowa również może być pomocna w wielu przypadkach problemów zdrowotnych.